انرژیکس (EnergX) - سنسورهای دمای ضد انفجار (Explosion-Proof) یا EX، تجهیزات اندازه‌گیری دما هستند که برای استفاده در محیط‌های خطرناک و مستعد انفجار طراحی شده‌اند. این حسگرها، که می‌توانند از نوع ترموکوپل یا RTD باشند، درون محفظه‌ای مقاوم در برابر انفجار نصب می‌شوند تا از اشتعال گازها، بخارات یا گرد و غبارهای قابل احتراق موجود در محیط جلوگیری کنند.

این سنسورها نقش حیاتی در تضمین ایمنی و عملکرد پایدار تجهیزات صنعتی در صنایعی مانند نفت و گاز، پتروشیمی، معدن، شیمیایی، انرژی و فرآوری مواد دارند.

---

انواع حسگرهای دما در مدل ضد انفجار

آشکارسازهای مقاومتی دما (RTD):

• عملکرد بر پایه تغییر مقاومت فلز با دما (معمولاً Pt100)
• دقت و پایداری بالا در بازه‌های گسترده دمایی
• مناسب برای کاربردهایی که به اندازه‌گیری دقیق دما نیاز دارند

ترموکوپل (Thermocouple):

• عملکرد بر پایه اختلاف پتانسیل الکتریکی در اتصال دو فلز ناهمجنس
• پاسخ سریع و تحمل دمایی بسیار بالا
• مناسب برای محیط‌های خشن، شوک‌های حرارتی و کاربردهای پرسرعت

هر دو نوع سنسور، بسته به شرایط فرآیند، در نسخه‌های ضد انفجار قابل ارائه هستند.

بخوانید: فهرست برخی از سازندگان مغزی سنسورهای دما

---

محفظه ضد انفجار (Explosion-Proof Housing)

محفظه ضد انفجار بخشی حیاتی از این سنسورهاست که مانع گسترش هرگونه اشتعال یا انفجار ناشی از خطای داخلی به محیط اطراف می‌شود. ویژگی‌های این محفظه‌ها:

• ساخته‌شده از فولاد ضدزنگ، آلومینیوم یا برنج مقاوم
• طراحی‌شده طبق استانداردهای بین‌المللی مانند ATEX، IECEx، FM، CSA
• قابل نصب در زون‌های ۱ و ۲ (گاز) یا زون‌های ۲۱ و ۲۲ (گرد و غبار)
• مجهز به گلند، ترمینال و اتصالات ایمن برای کابل‌کشی صنعتی

اندازه‌گیری دما:

عنصر حسگر (RTD یا ترموکوپل) دمای نقطه مورد نظر را تشخیص می‌دهد.

تبدیل به سیگنال:

تغییر دما به سیگنال الکتریکی تبدیل می‌شود و از طریق ترمینال یا ترانسمیتر ارسال می‌گردد.

ایمنی محیطی:

محفظه ضد انفجار، از تماس بخش‌های الکتریکی با جو قابل اشتعال محیط جلوگیری می‌کند.

بخوانید: انواع ترموکوپل و رنگ‌بندی سیم آن‌ها

---

ویژگی‌های کلیدی سنسورهای دمای ضد انفجار

• دقت و پایداری بالا (در RTDها)
• پاسخ سریع و تحمل دمایی بالا (در ترموکوپل‌ها)
• مناسب برای شرایط سخت محیطی، لرزش، رطوبت و گرد و غبار
• قابل سفارشی‌سازی در طول، قطر، نوع اتصال، نوع غلاف و هد
• قابلیت نصب درون ترموول یا به‌صورت مستقیم
• دارای گواهی‌های معتبر جهانی برای مناطق مستعد انفجار
• گزینه‌هایی با ترانسمیتر داخلی (4-20mA یا HART) نیز قابل ارائه‌اند

• نفت و گاز: اندازه‌گیری دما در مشعل‌ها، لوله‌ها، مبدل‌ها، کمپرسورها، مخازن
• پتروشیمی: پایش دما در رآکتورها، ستون‌های تقطیر، سیستم‌های گرمایش
• نیروگاهی: استفاده در توربین، بویلر، ژنراتور و خطوط بخار
• معدن و فلزات: کنترل دما در کوره‌ها، نوار نقاله‌های گرم، فرآیند ذوب
• صنایع غذایی و دارویی: در محیط‌هایی با خطر گازهای ضدعفونی‌کننده یا فرآیندهای CIP/SIP
• صنایع رنگ، چسب و رزین: در محل‌هایی با بخارات قابل اشتعال

تفاوت بین سنسور ضد انفجار (EX) و سنسور معمولی چیست؟

سنسورهای ضد انفجار دارای محفظه‌ای هستند که در صورت بروز جرقه یا انفجار داخلی، مانع از گسترش آن به محیط بیرونی می‌شوند. در حالی که سنسورهای معمولی فاقد این محافظت بوده و نباید در محیط‌های مستعد انفجار استفاده شوند.

چه تفاوتی بین RTD ضد انفجار و ترموکوپل ضد انفجار وجود دارد؟

سنسورهای RTD دقت بالاتری دارند و برای بازه‌های دمایی پایین تا متوسط مناسب‌اند، در حالی که ترموکوپل‌ها پاسخ سریع‌تری دارند و برای دماهای بسیار بالا یا شرایط محیطی خشن مناسب‌ترند. هر دو نوع را می‌توان با محفظه ضد انفجار ارائه کرد.

آیا سنسور ضد انفجار باید حتماً دارای گواهی خاصی باشد؟

بله. برای استفاده در مناطق مستعد انفجار، سنسور باید دارای گواهی‌نامه‌هایی مانند ATEX، IECEx، FM یا CSA باشد که بسته به منطقه جغرافیایی و الزامات صنعتی متفاوت هستند.

آیا می‌توان از این سنسورها در محیط‌های گرد و غبار قابل اشتعال نیز استفاده کرد؟

بله. سنسورهای ضد انفجار برای زون‌های گازی (Zone 1 و 2) و زون‌های گرد و غباری (Zone 21 و 22) طراحی می‌شوند و در هر دو شرایط قابل استفاده هستند؛ به شرطی که گواهی مربوطه را داشته باشند.

چه نوع اتصالاتی برای نصب سنسورهای ضد انفجار قابل ارائه است؟

اتصالات رزوه‌ای (NPT، BSP)، فلنجی، ترموول‌دار، یا مستقیم به همراه گلندهای ضد انفجار در دسترس هستند. انتخاب نوع اتصال به فرآیند، فضای نصب و استانداردهای محل بستگی دارد.

آیا می‌توان خروجی آنالوگ (مثلاً 4-20 میلی‌آمپر) از این سنسورها دریافت کرد؟

بله. بسیاری از مدل‌ها به‌صورت ترانسمیتر دار عرضه می‌شوند که سیگنال RTD یا ترموکوپل را به خروجی 4-20mA یا HART تبدیل می‌کنند؛ و این ترانسمیترها نیز درون محفظه ضد انفجار قرار می‌گیرند.

در صورت خرابی سنسور، آیا نیاز به تعویض کل مجموعه هست؟

خیر. در بیشتر طراحی‌ها، عنصر حسگر (RTD یا ترموکوپل) به‌صورت ماژولار قابل تعویض است، بدون نیاز به باز کردن یا تعویض کل محفظه ضد انفجار.

حداکثر دمای قابل تحمل برای این سنسورها چقدر است؟

بسته به نوع سنسور و متریال آن:

• RTDها معمولاً تا 250 تا 600 درجه سانتی‌گراد
• ترموکوپل‌ها تا 1000 درجه سانتی‌گراد یا بیشتر

البته محفظه ضد انفجار نیز دارای محدودیت دمایی جداگانه‌ای است که باید بررسی شود.

بخوانید: استاندارد ASME PTC 19.3 TW، راهنمای طراحی و ارزیابی ترموول‌ها در سیستم‌های اندازه‌گیری دما

سنسورهای دمای ضد انفجار (EX) راه‌حلی مطمئن برای اندازه‌گیری ایمن دما در فضاهای پرخطر هستند. چه از نوع ترموکوپل باشند و چه RTD، این سنسورها با دارا بودن محفظه‌هایی مقاوم و تأییدشده، امکان استفاده در سخت‌ترین شرایط محیطی را فراهم می‌کنند و نقش کلیدی در افزایش ایمنی، پایداری و بهره‌وری صنعتی دارند.