انرژیکس (EnergX) - در صنایع نفت، گاز، پتروشیمی، داروسازی و معدن، بسیاری از فرآیندها در محیط‌های خطرناک انجام می‌شوند؛ محیط‌هایی که به دلیل وجود گازها، بخارات یا گرد و غبار قابل اشتعال، کوچک‌ترین جرقه یا خطای الکتریکی می‌تواند منجر به انفجار شود. در چنین شرایطی، استفاده از سنسورهای دما ضدانفجار (Explosion Proof Temperature Sensors) یک الزام حیاتی است. این سنسورها به‌گونه‌ای طراحی و ساخته می‌شوند که حتی در صورت بروز خطا یا جرقه داخلی، هیچ‌گونه شعله یا حرارتی به محیط اطراف منتقل نشود.

---

سنسور دما ضدانفجار چیست؟

سنسورهای دما ضدانفجار تجهیزاتی هستند که برای اندازه‌گیری دما در محیط‌های مستعد انفجار طراحی شده‌اند. این سنسورها معمولاً شامل RTD (مثل Pt100) یا ترموکوپل هستند که در یک غلاف یا محفظه مقاوم و ایمن در برابر انفجار نصب می‌شوند.

---

استانداردها و گواهینامه‌ها

برای اطمینان از ایمنی و قابلیت استفاده در محیط‌های خطرناک، سنسورهای دما ضدانفجار باید دارای گواهی‌های بین‌المللی معتبر باشند:

• ATEX (اروپا): Directive 2014/34/EU
• IECEx (بین‌المللی): بر اساس استانداردهای IEC
• FM و CSA (آمریکا و کانادا)
• نشانه‌گذاری Ex به همراه دسته‌بندی Zone یا Class/Division

---

انواع روش‌های حفاظت در سنسورهای ضد انفجار

1. Ex d – Flameproof (محفظه مقاوم در برابر شعله)

• محفظه فلزی سنسور به‌گونه‌ای طراحی می‌شود که اگر جرقه یا انفجاری در داخل رخ دهد، به بیرون منتقل نشود.
• کانال‌های ویژه خروج گاز، دمای شعله داخلی را کاهش داده و از انتقال به محیط جلوگیری می‌کند.
• رایج در صنایع نفت و گاز و پالایشگاه‌ها.

2. Ex ia – Intrinsic Safety (ایمنی ذاتی)

• انرژی مدار به حدی محدود می‌شود که حتی در صورت اتصال کوتاه یا جرقه، توان کافی برای اشتعال محیط وجود نداشته باشد.
• با استفاده از بریر (Barrier) یا ایزولاتور (Isolator) ایمنی تأمین می‌شود.
• پرکاربرد در سیستم‌های ابزاردقیق و سنسورهای دما با جریان و ولتاژ پایین.

3. Ex e – Increased Safety (ایمنی افزایشی)

• طراحی مکانیکی و الکتریکی به‌گونه‌ای است که احتمال جرقه و حرارت ناخواسته به حداقل برسد.
• استفاده از عایق‌های تقویت‌شده، ترمینال‌های ایمن‌تر و حفاظت در برابر افزایش دما.
• معمولاً در ترمینال‌باکس‌های سنسورهای دما استفاده می‌شود.

4. Ex p – Pressurization (فشار مثبت)

• در این روش محفظه سنسور یا تجهیز با گاز بی‌اثر (مثل نیتروژن یا هوا) پر شده و تحت فشار مثبت قرار می‌گیرد.
• مانع ورود گازهای قابل اشتعال محیط به داخل محفظه می‌شود.
• مناسب برای تجهیزات اندازه‌گیری پیشرفته در مناطق Zone 1 و Zone 2.

5. Ex m – Encapsulation (رزین یا اپوکسی)

• اجزای حساس الکتریکی با رزین یا مواد اپوکسی عایق و محصور می‌شوند.
• مانع تماس اجزای داغ یا جرقه‌زننده با محیط اطراف.
• کاربرد در ترانسمیترهای کوچک دما و سنسورهای خاص.

6. Ex n – Non-Sparking (غیرجرقه‌زن)

• طراحی به‌گونه‌ای است که احتمال جرقه‌زنی بسیار کم باشد.
• بیشتر برای Zone 2 (خطر کمتر) استفاده می‌شود.

7. Ex q – Powder Filling (پرشدن با پودر)

• محفظه داخلی با پودر کوارتز یا مواد عایق پر می‌شود.
• مانع گسترش شعله و انتقال جرقه به بیرون.
• کمتر رایج ولی در برخی تجهیزات اندازه‌گیری به‌کار می‌رود.

---

ویژگی‌های کلیدی سنسورهای دما ضدانفجار

• دقت بالا در اندازه‌گیری (طبق IEC 60751 و IEC 60584)
• مقاوم در برابر فشار، لرزش و شرایط خورنده
• قابل استفاده در زون 1، زون 0 و زون 2
• قابلیت اتصال به ترانسمیترهای دما ضدانفجار

---

کاربردها

• صنایع نفت، گاز و پتروشیمی
• معادن و صنایع فلزی
• صنایع دارویی و غذایی با بخارات قابل اشتعال
• نیروگاه‌ها و بخش‌های سوختی

---

مزایا و محدودیت‌ها

مزایا:

• تضمین ایمنی در محیط‌های پرخطر
• عمر طولانی‌تر تجهیزات
• انطباق با استانداردهای بین‌المللی

محدودیت‌ها:

• قیمت بالاتر نسبت به سنسورهای معمولی
• نیاز به نصب و راه‌اندازی تخصصی

---

پرسش‌های پرتکرار

تفاوت اصلی Ex d و Ex ia چیست؟

Ex d با محفظه مقاوم جلوی انتشار انفجار داخلی را می‌گیرد؛ Ex ia با محدود کردن انرژی مدار از بروز انفجار جلوگیری می‌کند.

آیا می‌توان سنسور ضدانفجار را در محیط عادی استفاده کرد؟

بله، اما به دلیل هزینه بالاتر فقط در محیط‌های پرخطر توصیه می‌شود.

برای زون 0 کدام روش حفاظت مناسب‌تر است؟

ایمنی ذاتی (Ex ia) بهترین انتخاب برای Zone 0 است.

سنسورهای دما ضدانفجار معمولاً چه نوعی هستند؟

 سنسور دما RTD (Pt100) و ترموکوپل‌ها (نوع K, J, S, R, B) بیشترین کاربرد را دارند.

آیا روش‌های مختلف حفاظت می‌توانند ترکیب شوند؟

بله، بسته به طراحی و الزامات ایمنی، ترکیب چند روش (مثلاً Ex d + Ex e) در یک تجهیز امکان‌پذیر است.

---

نتیجه‌گیری

سنسورهای دما ضدانفجار با بهره‌گیری از روش‌های حفاظتی مختلف مانند Ex d، Ex ia، Ex e، Ex p، Ex m و … امنیت فرآیند را در محیط‌های مستعد انفجار تضمین می‌کنند. انتخاب صحیح روش حفاظت بر اساس زون محیط، نوع فرآیند و سطح انرژی مدار، کلید دستیابی به حداکثر ایمنی و بهره‌وری در صنایع حساس است.