انرژیکس (EnergX) - کنترلر دما (Temperature Controller) یکی از کلیدی‌ترین تجهیزات در اتوماسیون صنعتی و سیستم‌های اندازه‌گیری است که وظیفه آن پایش و تنظیم دمای فرآیند یا محیط به‌شکل دقیق و مداوم است. در صنایعی که پایداری دما اهمیت حیاتی دارد، مانند صنایع غذایی، فولاد، داروسازی یا تجهیزات آزمایشگاهی، کنترلر دما نقش مغز متفکر سیستم حرارتی را دارد.

---

کنترلر دما چگونه کار می‌کند؟

عملکرد کنترلر دما به‌طور خلاصه در مراحل زیر صورت می‌گیرد:

• اندازه‌گیری دما با استفاده از یک سنسور (مانند ترموکوپل یا RTD)
• مقایسه دمای فعلی با مقدار مطلوب (Setpoint)
• ارسال فرمان مناسب به عناصر کنترلی (مانند هیتر، شیر، فن، رله، SSR) برای افزایش یا کاهش دما
• کنترلرهای مدرن می‌توانند الگوریتم‌های پیشرفته‌ای مانند PID برای تنظیم دقیق‌تر دما اجرا کنند.

---

اجزای اصلی کنترلر دما

• ورودی دما: سیگنال دریافتی از سنسور (ترموکوپل، RTD، ترمیستور و...)
• نمایشگر (دیجیتال یا آنالوگ): نشان‌دهنده دمای فعلی و نقطه تنظیم
• خروجی کنترلی: رله، SSR، خروجی آنالوگ یا دیجیتال برای فرمان به تجهیز
• تنظیمات داخلی: شامل Setpoint، نوع کنترل (ON/OFF یا PID)، هشدارها و کالیبراسیون

---

انواع کنترلر دما

کنترلرها بر اساس عملکرد، شکل ظاهری و نوع خروجی تقسیم‌بندی می‌شوند:

بر اساس عملکرد کنترلی:

• ON/OFF Controller: ساده‌ترین نوع کنترل (مثلاً هیتر روشن/خاموش)
• PID Controller: دقیق‌ترین نوع کنترل برای کاربردهای حساس

بر اساس شکل و نصب:

• پنلی (Panel Mounted): نصب در تابلو برق
• ریلی (DIN Rail): مناسب برای تابلوهای مدرن و فشرده
• پرتابل و رومیزی: برای کاربردهای آزمایشگاهی یا تحقیقاتی

بر اساس خروجی:

• رله مکانیکی
• خروجی SSR (رله حالت جامد)
• خروجی آنالوگ (۴–۲۰ میلی‌آمپر یا ۰–۱۰ ولت)

---

کاربردهای رایج کنترلر دما

کنترلر دما تقریباً در همه صنایعی که دما نقشی کلیدی دارد، استفاده می‌شود:

• کوره‌ها و آون‌های صنعتی
• صنایع غذایی و پخت
• دستگاه‌های بسته‌بندی حرارتی
• ماشین‌آلات تزریق پلاستیک
• سیستم‌های تهویه و HVAC
• دماکاری فلزات، ذوب، عملیات حرارتی
• خطوط تولید دارویی و شیمیایی
• کالیبراسیون سنسورهای دما (در صورت دقت بالا)

---

قیمت کنترلر دما

قیمت کنترلرها بسته به نوع، برند، تعداد خروجی و امکانات نرم‌افزاری بسیار متغیر است:

• کنترلر ساده ON/OFF با رله داخلی: از حدود ۳۰۰ هزار تومان شروع می‌شود.
• کنترلر PID با خروجی SSR و ورودی قابل انتخاب: حدود ۱ تا ۵ میلیون تومان
• کنترلرهای پیشرفته صنعتی با پروتکل‌های ارتباطی (اترنت،‌ مودباس): از ۵ تا ۲۰ میلیون تومان یا بیشتر

---

برندهای معتبر کنترلر دما

برخی برندهای معتبر بین‌المللی و ایرانی در حوزه کنترلر دما عبارتند از:

• امرن Omron (ژاپن) – صنعتی، پایدار، با دقت بالا
• آتونیکس Autonics (کره) – محبوب در ایران، اقتصادی و قابل‌اعتماد
• جومو JUMO (آلمان) – مناسب کاربردهای دقیق
• سلک Selec (هند) – اقتصادی و کاربردی
• یورترم Eurotherm (انگستان) – صنعتی، پایدار، با دقت بالا
• فوجی الکتریک Fuji Electric (ژاپن) – صنعتی، پایدار، با دقت بالا
• هانیول Honeywell (آمریکا) - صنعتی، پایدار، با دقت بالا
• نووس Novus (برزیل) - کنترلرهای قابل‌برنامه‌ریزی با قیمت رقابتی
• دلتا Delta (تایوان) - مناسب برای کنترل دقیق و اتصال به سیستم‌های PLC
• پاناسونیک Panasonic (تایوان) - مناسب برای کنترل دقیق و اتصال به سیستم‌های PLC
• آر کی سی RKC (ژاپن) - کنترل دقیق، مخصوص فرآیندهای حساس و سنگین

---

راهنمای خرید کنترلر دما

در هنگام انتخاب کنترلر مناسب، این موارد را حتماً در نظر بگیرید:

• نوع سنسور دما (ترموکوپل یا RTD؟)
• دقت مورد نیاز (برای کاربردهای حساس، PID ضروری است)
• تعداد خروجی‌ها و نوع خروجی (رله، SSR، آنالوگ)
• پروتکل ارتباطی (برای اتصال به PLC یا HMI: Modbus، RS485، Ethernet)
• ولتاژ تغذیه (معمولاً ۲۲۰ یا ۲۴ ولت)
• اندازه فیزیکی و نحوه نصب
• ارتباط کنترلر دما با سنسورهای دما

کنترلر دما بدون سنسور معنایی ندارد. سنسور دما مانند ترموکوپل نوع K یا RTD PT100، سیگنال دما را به کنترلر ارسال می‌کند. کیفیت سنسور و کالیبراسیون آن مستقیماً بر عملکرد کنترلر تأثیر می‌گذارد. همچنین انتخاب نوع ورودی کنترلر باید با نوع سنسور شما هماهنگ باشد.

بخوانید: راهنمای انتخاب مواد در ساخت سنسورهای دما (ترموکوپل، RTD، کابل، کلاهک، ترموول و غلاف)

---

پرسش‌های پرتکرار

کنترلر دما PID چیست؟

کنترلری است که با استفاده از الگوریتم تناسبی–انتگرالی–مشتقی دما را با دقت بالا تنظیم می‌کند و از نوسان‌های زیاد جلوگیری می‌کند.

آیا می‌توان از کنترلر دما برای خنک‌کاری هم استفاده کرد؟

بله، بسیاری از کنترلرها قابلیت تنظیم برای کنترل سرمایش (Cooling) یا گرمایش (Heating) دارند.

آیا کنترلر دما نیاز به کالیبراسیون دارد؟

بله، به‌خصوص در کاربردهای دقیق یا آزمایشگاهی باید کنترلر کالیبره شود.

کدام کنترلر برای آزمایشگاه مناسب است؟

کنترلرهای PID با دقت بالا، خروجی آنالوگ و قابلیت تنظیم نرم‌افزاری مناسب هستند.

کنترلرهای چینی چطورند؟

اگر از برندهای معتبر و تست‌شده باشند، برای کاربردهای عمومی مناسب‌اند، اما برای کارهای دقیق پیشنهاد نمی‌شوند.

---

بخوانید: راهنمای خرید کنترلر دما: چه نکاتی پیش از خرید باید بدانید؟