کابل مناسب برای ترموکوپل چه ویژگی‌هایی دارد و چگونه بهترین گزینه را انتخاب کنیم؟

انرژیکس (EnergX) - کابل ترموکوپل بخشی از سیستم اندازه‌گیری دماست که شاید به چشم نیاید، اما نقش حیاتی در دقت، پایداری و ایمنی فرایند دارد. اگر کابل اشتباه انتخاب شود، ممکن است حتی بهترین ترموکوپل هم دمای اشتباهی را به سیستم شما گزارش دهد.

در این مقاله به زبان ساده، ولی فنی توضیح می‌دهیم:

• کابل ترموکوپل دقیقاً چیست؟
• چند نوع کابل ترموکوپل وجود دارد؟
• چه عواملی روی انتخاب کابل اثر دارند؟
• هنگام خرید کابل ترموکوپل چه نکاتی را باید بدانید؟

اگر نمی‌دانید چه کابلی مناسب نوع ترموکوپل شماست (مثل K، J، T)، این راهنما برای شماست.

کابل ترموکوپل چیست؟

کابل ترموکوپل کابلی است که برای انتقال ولتاژ ضعیف تولیدشده در محل اتصال ترموکوپل به یک سیستم نمایش یا کنترل استفاده می‌شود. این ولتاژ معمولاً در حد میلی‌ولت است و به‌شدت تحت تأثیر جنس و کیفیت کابل قرار می‌گیرد.

برخلاف کابل‌های برق یا دیتا، کابل ترموکوپل باید از آلیاژهایی ساخته شود که با ترموکوپل اصلی هم‌خوانی داشته باشد تا خطایی در اندازه‌گیری ایجاد نکند.

بخوانید: تفاوت بین کابل جبران‌ساز و کابل افزاینده ترموکوپل چیست؟

چه نوع کابل‌هایی برای ترموکوپل وجود دارد؟

کابل‌های ترموکوپل معمولاً به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

• کابل افزاینده و هم‌جنس (Extension Cable): از همان فلزاتی ساخته شده که در خود ترموکوپل استفاده شده است. برای مسیرهای کوتاه با دقت بالا بهترین گزینه است.
• کابل جبران‌ساز (Compensating Cable): آلیاژ آن کاملاً مشابه نیست ولی رفتار حرارتی مشابه دارد. گزینه‌ای اقتصادی‌تر برای مسیرهای طولانی یا محیط‌های صنعتی.

نکته مهم: نباید از کابل معمولی (مثل کابل برق) برای ترموکوپل استفاده کرد. این کار منجر به خطای اندازه‌گیری می‌شود.

چه ویژگی‌هایی را هنگام انتخاب کابل ترموکوپل باید بررسی کنیم؟

برای انتخاب درست کابل، به این عوامل توجه کنید:

نوع ترموکوپل شما چیست؟

کابل نوع K با نوع J یا T تفاوت دارد. همیشه مطمئن شوید که کابل مخصوص همان نوع سنسور باشد.

عایق داخلی کابل چه جنسی دارد؟

بسته به دمای کاری و محیط نصب، عایق می‌تواند از PVC (محدوده دمای پایین)، تفلون (تا 200–250 درجه)، یا فایبرگلاس (تا حدود 400 درجه) باشد.

آیا محیط نویز دارد؟

اگر کابل در کنار سیم‌های برق یا موتور قرار دارد، حتماً نوع شیلددار انتخاب کنید تا سیگنال دچار نویز نشود.

نرم یا خشک بودن کابل مهم است؟

اگر کابل باید انعطاف‌پذیر باشد (مثلاً برای نصب در نقاط متحرک)، نوع رشته‌ای (Stranded) مناسب است. کابل‌های خشک (Solid)

معمولاً ارزان‌تر و برای نصب ثابت مناسب‌اند.

طول کابل چقدر است؟

برای طول‌های بالا، بهتر است از کابل با قطر بیشتر یا جبران‌ساز با کیفیت بالا استفاده شود.

آیا کابل ضد رطوبت یا مقاوم به روغن نیاز دارید؟

در محیط‌های صنعتی، بهتر است کابل روکش‌دار مخصوص ضد روغن یا مقاوم به مواد شیمیایی استفاده شود.

بخوانید: فهرست 30 تولیدکننده کابل ترموکوپل در جهان

جنس عایق داخلی کابل چیست؟

پلی‌وینیل کلراید یا پی‌وی‌سی (PVC):

• محدوده دمایی: -10  تا 105 سلسیوس
• اقتصادی، انعطاف‌پذیر، ولی مناسب محیط‌های غیرخورنده
• استفاده در کنترل پنل‌ها، ماشین‌آلات سبک، آزمایشگاه‌ها

تفلون (PTFE / FEP / Teflon):

• محدوده دمایی: -60 تا 260 سلسیوس
• مقاوم به حرارت، مواد شیمیایی و رطوبت
• مناسب برای صنایع غذایی، شیمیایی، پزشکی

فایبرگلاس (Fiberglass):

• محدوده دمایی: تا 500 سلسیوس (نوع معمولی) یا 700 سلسیوس (نوع بافته‌شده سیلیکونی)
• مقاومت بالا در برابر حرارت و شعله
• شکننده‌تر نسبت به PTFE؛ مناسب برای کوره‌ها و تجهیزات داغ

سیلیکون (Silicone):

• محدوده دمایی: تا 180 سلسیوس
• نرم و انعطاف‌پذیر، مقاوم به رطوبت و محیط‌های نیمه‌خورنده
• استفاده در صنایع عمومی با نیاز به انعطاف بالا

---

ساختار حفاظتی کابل ترموکوپل چگونه است؟

بدون شیلد (Sheathed):

• ساده‌ترین نوع کابل، بدون محافظت در برابر نویز
• مناسب برای محیط‌های کم‌نویز

شیلددار (Shielded):

• لایه‌ی فویلی یا مش بافته‌ی فلزی برای کاهش نویز الکترومغناطیسی
• کاربرد در محیط‌هایی با نویز بالا مانند کارخانه‌ها یا مجاورت موتورهای صنعتی

زره‌دار (Armored):

• لایه فلزی محافظ بیرونی جهت حفاظت مکانیکی بالا
• مناسب برای دفن مستقیم، محیط‌های صنعتی خشن یا خطوط بیرونی

---

تعداد رشته و ساختار فیزیکی چگونه است؟

تک‌زوج، دو رشته (Single Pair):

• برای یک سنسور ترموکوپل
• پرکاربردترین حالت

چند زوج (Multi Pair):

• چند سنسور در یک کابل
• مناسب برای سیستم‌های چند نقطه‌ای، اتوماسیون صنعتی و تابلو برق‌های متمرکز

با و بدون سیم زمین (Drain Wire):

• سیم زمین برای اتصال به شیلد و تخلیه بار الکترومغناطیسی
• باعث بهبود ایمنی و کاهش خطای اندازه‌گیری

---

رنگ‌بندی کابل ترموکوپل (طبق استاندارد ANSI یا IEC) چگونه است؟

رای شناسایی نوع کابل ترموکوپل از کد رنگ‌ استاندارد استفاده می‌شود که بسته به استاندارد ANSI (آمریکا) یا IEC (اروپا/بین‌المللی) متفاوت است:

نوع K:

• ANSI: روکش زرد، سیم: + قرمز / - زرد
• IEC: روکش سبز، سیم: + سبز / - سفید

نوع J:

• ANSI: روکش مشکی، سیم: + قرمز / - سفید
• IEC: روکش مشکی، سیم: + مشکی / - سفید

نوع T:

• ANSI: روکش آبی، سیم: + قرمز / - آبی
• IEC: روکش آبی، سیم: + آبی / - سفید

انتخاب کابل بر اساس کاربرد

محیط‌های آزمایشگاهی یا اداری:

• کابل PVC یا تفلون، بدون شیلد یا با شیلد ساده

کوره و تجهیزات حرارت بالا:

• فایبرگلاس یا سرامیکی، زره‌دار و مقاوم به دمای بالا

صنایع غذایی و دارویی:

• کابل تفلون یا سیلیکون، ضد آب، شیلددار و قابل شستشو

پتروشیمی، نیروگاه و پالایشگاه:

• کابل زره‌دار، تفلون یا فایبرگلاس، چند زوجی، مقاوم به خوردگی و نویز

---

چه سایزهایی از کابل ترموکوپل رایج است؟

سایز استاندارد بیشتر کابل‌های ترموکوپل صنعتی بین 0.5 تا 1.0 میلی‌متر مربع است. اما در نصب‌های خاص ممکن است از سایزهای کوچک‌تر یا بزرگ‌تر نیز استفاده شود.

توصیه: برای مسیرهای بالای 10 متر یا محیط‌های با نویز زیاد، از کابل ضخیم‌تر با شیلد استفاده کنید.

---

خطاهای رایج هنگام خرید کابل ترموکوپل

• استفاده از کابل غیرهم‌جنس با نوع ترموکوپل
• استفاده از کابل برق معمولی به‌جای کابل مخصوص
• انتخاب کابل بدون درنظر گرفتن دمای محیط
• نادیده گرفتن نیاز به شیلد در محیط‌های صنعتی
• خرید کابل از فروشنده بدون تخصص ابزار دقیق

---

چطور بفهمیم کابل ترموکوپل با کیفیت است؟

یک کابل ترموکوپل خوب باید:

• از فلزات مناسب و دقیق ساخته شده باشد (بر اساس استاندارد ANSI/IEC)
• دارای شیلد کامل در صورت نیاز باشد
• روکش مقاوم به شرایط محیطی داشته باشد
• توسط تولیدکننده یا فروشنده فنی پشتیبانی شود
• اطلاعات فنی شفاف داشته باشد (نوع ترموکوپل، دمای کاری، نوع عایق و...)

پرسش‌های پرجست‌وجو درباره کابل ترموکوپل

کابل ترموکوپل چه فرقی با کابل برق دارد؟

کابل برق برای انتقال جریان طراحی شده، ولی کابل ترموکوپل برای انتقال میلی‌ولت با ترکیب فلزی دقیق ساخته می‌شود.

کابل ترموکوپل نوع K چیست؟

کابلی است که از آلیاژ مخصوص نوع K (مثلاً NiCr-NiAl) ساخته شده و فقط برای ترموکوپل K مناسب است.

آیا کابل معمولی باعث خطا در ترموکوپل می‌شود؟

بله، استفاده از کابل نامناسب می‌تواند چندین درجه خطا در اندازه‌گیری ایجاد کند.

برای محیط گرم و صنعتی چه کابلی مناسب است؟

کابل فایبرگلاس یا تفلون‌شیلددار، مخصوص محیط‌هایی با دمای بالا و نویز زیاد است.

آیا کابل ترموکوپل ایرانی خوب است؟

برندهای داخلی معتبری وجود دارند که کابل‌های باکیفیت تولید می‌کنند. ولی باید گواهی و مشخصات فنی را بررسی کنید.

---

جمع‌بندی: چه کابلی بخریم؟

اگر ترموکوپل با دقت بالا و عمر طولانی می‌خواهید، نباید در انتخاب کابل آن سهل‌انگاری کنید. همیشه:

• نوع ترموکوپل را مشخص کنید
• عایق و شیلد مناسب را انتخاب کنید
• با فروشنده یا مشاور ابزار دقیق مشورت کنید
• قیمت پایین را فدای دقت نکنید